Eerlijk, eenvoudig en compleet paardenvoer - Paardenwaarden

Kees geniet volop van zijn functie als buitendienstman en voedingsspecialist. 'Sommige mensen snappen niet wat er zo leuk aan is om elke dag met brokken langs de deur te gaan, maar ik zie dat anders. Ik heb elke dag interessante ontmoetingen en doe nieuwe kennis op. We schuwen kleinere paardenhouderijen niet, maar onze focus ligt op grote, professionele paardenhouderijen, zeg maar bedrijven met meer dan dertig paarden. Je hebt het dan over sportstallen, pensionstallen, maneges, opfokbedrijven et cetera. Ons huidige werkterrein is Zuid- en Noord-Holland, een gedeelte van Utrecht, Brabant een Zeeland, maar de intentie is het bedrijf gaandeweg rustig te laten groeien. De particulier wordt bij ons bediend via een aantal wederverkopers. Met bestaande klanten heb ik een actieve wisselwerking, in die zin dat wij ze bezoeken en dat zij ook ons benaderen als ze een vraag of een probleem hebben. Nieuwe klanten benaderen ons soms uit eigen beweging. Kom eens praten, want we hebben gehoord dat je veel over voeding weet. Het merendeel van onze 'nieuwe' klanten benaderen we echter actief, want de Nederlandse mengvoermarkt is een verdringingsmarkt en de concurrentie is pittig. Tijdens een vervolggesprek gaan we dan de diepte in.'

Onderdeel van dat vervolggesprek is de zogenaamde 'Vente-scan'. Kees legt uit wat dat is. 'Wij houden de ondernemer zijn eigen spiegel voor, niet die van een ander. Hoe groot is het bedrijf? Wat speelt er?Hoe is de gevoelswereld van de mensen? Wat willen ze? De een heeft rendement als hoofddoelstelling, de ander vindt het welzijn van de paarden het belangrijkst. Weer een ander zoekt daar een combinatie in. Eerst wordt er een rondgang op het bedrijf gemaakt. Hier doe je ontzettend veel indirecte informatie op. Hoe staan de paarden erbij, op welk strooisel, welke producten worden er gebruikt en hoe is het gesteld met het stalklimaat, et cetera. Vervolgens worden de werkelijke feiten verwerkt. Dit vergt vaak niet meer dan een half uur tijd. De uitkomsten van de scan vormen vaak een prachtig platform om de ondernemer met zijn bedrijf verder te brengen. Het toevoegen van extra waarde aan zo’n bedrijf is niet alleen een boeiend aspect van dit werk, het brengt ook hechtere relaties tot stand met die klant. Over producten gesproken. Een paardenmagazine heeft ooit eens van een heleboel merken de etiketten afgeknipt, ze op een rijtje gelegd en met elkaar vergeleken. Wat bleek? De sportbrok van het ene merk komt overeen met de basisbrok van het andere merk. Wat moet je daar mee als paardenhouder?

Kees benadrukt dat de meeste producenten van paardenvoeding serieus hun best doen om via een naamstelling een brok te leveren die overeenkomt met de wereld waarin het paard functioneert. 'Soms wordt echter via tekst en marketing meer beloofd dan kan worden waargemaakt. Het is maar net hoe jij daar zelf als firma in staat'. Een vast gegeven is dat je in de mengvoersector voor paarden circa tien à vijftien grondstoffen tot je beschikking hebt. Diezelfde grondstoffen gebruikt elke producent in Nederland in zijn krachtvoeders. Waarom is het dan toch altijd het krachtvoer dat als schuldige wordt aangewezen wanneer zich gezondheidsproblemen voordoen? Omdat van krachtvoer de getallen bekend zijn. Die kun je dus gemakkelijk met elkaar vergelijken en wijzigen. Te weinig mensen beseffen wat krachtvoer eigenlijk is: een aanvulling op ruwvoer. Laten we dat dus eens wat nader onder de loep nemen. Ruwvoer (gras, kuilgras, weidehooi, luzerne, tarwestro) is de hoofdmoot van elk goed paardenrantsoen.

Geen enkele fabrikant van krachtvoer komt uit onder het gebruik van enkelvoudige suiker: rietmelasse, het spul dat ervoor zorgt dat de brok niet uit elkaar valt. Rietmelasse zit echter in een dermate lage dosering (5%) in ons krachtvoer dat het vrijwel nooit de hoofdveroorzaker van voedingsgerelateerde problemen is. Ik ben vanochtend op een bedrijf geweest waar twee kuilgrasuitslagen waren met 22% suiker in de droge stof. Bij gebruik van 6-8 kg product krijgen de paarden dus zomaar 1000 tot 1100 gram pure suiker te verwerken. Het krachtvoer komt erbij als aanvulling. Dat er dus grenzen van het mogelijke overschreden worden is dan niet vreemd. Derhalve is specialisme een vereiste om de paarden gezond te houden.'

Het 'verhaal' waar Paul het over heeft is veelomvattender dan zo op het eerste gezicht lijkt, zo blijkt wanneer Kees de draad weer oppakt. 'Wat we bij de paardenhouders veel zien is dat niet alleen de knowhow omtrent voeding heel gewenst is -kijk maar naar de zoektochten naar informatie die op internet gaande zijn en de zin en onzinverhalen die je daar leest- maar dat er ook een schreeuwende behoefte is aan informatie over zaken als mestwetgeving, de gecombineerde opgave die verwerkt moet worden, onderhandelen met de gemeentes over de milieuwetgeving en zaken als huisvesting en ventilatie. Dat laatste is bij veel paardenbedrijven een ondergeschoven kindje. Ik was van de week bij een bedrijf dat een kap ging renoveren. Ik vroeg: heb je al nagedacht over ventilatie? Weet je wat het antwoord was? Daar zeg je me wat. Als ik hier 's morgens kom meurt het wel behoorlijk, maar dan zet ik de deuren gewoon open. Ik zeg: dat betekent wel dat de deuren twaalf uur lang in verband met diefstal gesloten zijn. Niet bevordelijk voor de gezondheid van je paarden. Dit soort dingen kom ik heel vaak tegen in de paardenhouderij. In de rundvee- en varkenshouderij is dit aspect beter geregeld. Voedingsdeskundige of niet, als je tevens de know-how in huis hebt om paardenhouders te adviseren hoe ze er met simpele aanpassingen voor kunnen zorgen dat hun paarden perfect geventileerd staan, moet je dat stukje service ook bieden, vind ik. Bovendien kunnen we ons daardoor onderscheiden van andere spelers op de markt. Snel leveren doen we ook, eventueel op maat. Een aantal klanten laat grotere partijen ruwvoer analyseren.'

'De diameter van de korrel staat niet in relatie tot de vertering. Proefondervindelijk is zelfs vast komen staan dat het aantal kauwbewegingen en opnametijd van een kleine diameter korrel (5mm) hoger is dan van een dikkere diameter. Een brok moet vooral goed hard zijn. Dan komt er speeksel vrij. Daar zitten stoffen in zoals bicarbonaat (kalk) die goed zijn voor het zuur- base evenwicht in de maag en verteringskanaal van het paard.  

De nachtmerrie voor elke paardenhouder is OC(D). Bij OCD, oftewel Osteochondrose Dissecans, laat er een stukje bot los in het gewricht, meestal het spronggewricht. Chondron is Grieks voor kraakbeen en Dissecans is Latijn voor loslaten. De ziekte is een groeistoornis die ca. 30% van de Europese paardenpopulatie treft. OCD bij paarden wordt toegewezen aan erfelijkheid, voeding en beweging. Eén van de mogelijke oorzaken zou een tekort zijn aan de mineralen (Ca, P, Mg) en de sporenelementen (Cu (=koper), Zink, Mangaan)

Aan voedingsdeskundige Kees Naalden de vraag hoe je wat voeding betreft OCD zoveel mogelijk kunt voorkomen. De gedreven voedingsdeskundige fronst de wenkbrauwen. 'De meningen omtrent OCD lopen enorm uiteen. Er zijn een paar vooraanstaande artsen die de rol van voeding compleet ondergeschikt achten. Ze stellen dat de erfelijkheid simpelweg bepaalt of het er zal zijn of niet. Wij zijn van mening dat voeding wel degelijk een essentiële rol vervult. OC/OCD is een dynamisch proces vanaf -3 maanden tot 18 maanden. Kortom, het kan komen en gaan in die periode. Correcte voeding heeft een positieve bijdrage op het verdwijnen van een OC/OCD, dus geen remmende werking op het ontstaan. In de praktijk zie ik dat in de laatste drie maanden van de dracht van de merrie er veel scheef zit in wat de merrie nodig heeft en binnenkrijgt. Veel mensen denken: ik voer toch merriebrok dus is het oké. In de praktijk is het dan niet oké omdat de merrie meestal te weinig van bepaalde stoffen binnen krijgt. Daaronder koper (Cu). Met voeding op maat laat zich dat naar mijn mening vrij eenvoudig rechttrekken. Zorg er vervolgens voor dat de veulens tot en met het eerste levensjaar naast uitstekend ruwvoer minimaal 2 kg veulenkorrel te eten krijgen. Van 12 tot 18 maanden valt te bezien welke broksoort het beste past. Vanaf 18 maanden zie je vaak lage tot zeer lage giften aan krachtvoer in verband met overtollige energie vanuit ruwvoer. Dit kan weer een tekort aan mineralen, sporen en vitaminen doen ontstaan. Ook hier is rekenen van belang om tot de beste oplossing te komen.'

Een ander veel voorkomend probleem is zomereczeem. Naar schatting zestigduizend paarden in Nederland en met name de sobere rassen hebben hier last van. 

Speelt voeding nu wel of niet een rol? Kees aarzelt geen moment. 'Ja, voeding speelt een rol. Ik durf zelfs hardop te zeggen dat ik het er bij de meeste rassen afgevoerd kan krijgen. De IJslander is wel heel hardnekkig hierin, moet ik erbij zeggen... Natuurlijk zien we zomereczeem alleen in voorjaar en zomer de kop opsteken, omdat het zandmugje (culicoïdes) dan actief is. Deze insecten injecteren een anti-bloedstolling waardoor ze langer en meer ‘voedsel’ kunnen opnemen. Dit veroorzaakt bij het paard jeuk en het schuren begint. Zomereczeem is echter ook gedurende de winterperiode gewoonweg aanwezig. We zien het alleen niet omdat de mug er dan niet is om het te doen oplaaien. Vaak zie je dat zomereczeempaarden ook veel gevoeliger zijn voor spierverzuring. De afvoer van afvalstoffen verloopt bij deze paarden kennelijk moeilijker. Deze ‘afvalstoffen’ worden opgeslagen in het vetweefsel juist onder de huid. Bij overdadige voeding krijg je dus automatisch ook meer opslag van ‘afvalstoffen’. Er is dus een relatie met voeding, maar de brokken de schuld geven is mij te kort door de bocht. Door het rantsoen van deze paarden te versoberen op diverse fronten en 'iets' bij te geven kunnen die stoffen loskomen uit het lichaam. Je ziet dan de klachten verminderen en soms zelfs helemaal verdwijnen, vaak nadat er eerst een verergering van de klachten heeft plaatsgevonden.'

'Inderdaad. Maar een dergelijk preparaat kan alleen effectief zijn als de paardenhouder niet van het type 'ik-vind-sober-voeren-zo-zielig' is. Sober wil niet zeggen weinig, maar producten met minder ballast voor het paard. Omdat mengvoer maken onze kostwinning is, zijn we heel selectief bij het inzetten van kruiden voor de bestrijding van allergische reacties. Per slot van rekening zijn kruiden het vakgebied van de fytotherapeut. We hangen de 'kruidenfilosofie' ook niet aan de grote klok, omdat we de privacy van de klanten die er gebruik van maken respecteren.'

'Nee. Zo werkt het niet, want niet elk paard heeft per se al die kruiden nodig. Daarbij is de kostprijs van kruiden van hoogwaardige kwaliteit torenhoog. We gaan dus niet heel paardminnend Nederland onder de kruiden stoppen' 

Tijdens de rondleiding door de fabriek vertellen Kees en Paul over het speciale procedé dat Vente gebruikt om brokken te maken. Paul: 'We persen alles dubbel. Dat levert een slijtvaste brok op die weinig stof en gruis bevat.' Kees knikt. 'Laat één ding duidelijk zijn. In onze korrels zelf zitten echt geen wondermiddelen. Het is net als in de supermarkt: vla is vla. Er zit wel wat verschil tussen de ene vla en de andere, maar de verschillen zijn niet dermate groot dat de één goed is en de ander slecht. Met paardenvoer is het net zo. Graan is graan. Belangrijker dan wat er allemaal in zit, is de manier waarop je voert. Welk product is van toepassing op welke situatie?' Paul vult hem aan. 'Wij proberen onze producten zo te beschrijven dat de klant voor het product kiest dat het beste bij de betreffende situatie past. Het kan heel goed zijn dat wanneer je minder gaat voeren je juist naar een beter product in een hogere prijsklasse moet, waar je vervolgens veel minder van hoeft te voeren. Maar de resultaten zijn er dan ook naar. Dat wordt heel vaak uit het oog verloren.' Kees maakt ons attent op een rijtje emmers dat ergens hoog op een schap staat. 'De likemmer, waarmee we de natuur nabootsen. De likemmer is bestemd voor revaliderende paarden en paarden die heel weinig krachtvoer krijgen. Je zet zo'n ding gewoon in de bak en het paard neemt zelf zijn dagelijkse portie vitaminen en mineralen tot zich.' 

Onder ruwvoer verstaan we voedermiddelen met een bepaalde vezellengte. Bij herkauwers gaat men ervan uit dat voer met een minimale vezellengte van acht mm nodig is voor een goede penswerking. Bij paarden worden vezels in de blinde en de dikke darm afgebroken en stimuleren tevens de darmbewegingen. Goede darmbewegingen zorgen ervoor dat het voer in de darm zich mengt met de darmsappen, zodat de voedselbrij optimaal verteerd en getransporteerd wordt. Ruwvoer dat aan paarden wordt gevoerd is: gras, hooi, luzerne, kuilhooi en stro. Dit komt overeen met wat paarden van nature gewend zijn te eten, namelijk verschillende soorten hard gras. Sommige mensen laten hun paarden om die reden ook knabbelen aan boomtwijgen en -takken.

In de natuur eten paarden geen granen. Hun maagdarmkanaal is hier niet op gebouwd. Granen bevatten veel eenvoudig splitsbare zetmelen die eenmaal in het bloed een snelle verlaging van de zuurgraad geven. Om te voorkomen dat er in het bloed balansverstoringen plaatsvinden, is het belangrijk brokken zoveel mogelijk tegelijk met een water- en vezelrijk voer te geven, bijvoorbeeld wortelen. Ook is het belangrijk eerst hooi te voeren en daarna pas brokken, omdat hooi nooit een verzuring in het bloed geeft. Samengevat: kies eerst het ruwvoer en maak aan de hand van de samenstelling hiervan het rantsoen compleet met één of meerdere krachtvoeders.