Code paardentaal gekraakt! - Paardenwaarden

Hoofdmenu:

Code paardentaal gekraakt!

Educatie

Er is een versnelling in voortschrijdende inzichten gaande. Maakte onderzoeker Rachaël Draaisma veel indruk tijdens Horse Event 2017 met haar boek en lezing 'Kalmerende signalen van paarden', de Amerikaanse paardentrainer, kunstenares en auteur Sharon Wilsie bracht in 2016 haar boek 'Horse Speak'(vrij vertaald: paardenspraak) uit. In dit revolutionaire boek, dat op de boekenplank van elke manege en hippische opleiding zou moeten liggen en het handboek van alle paardentrainers en instructeurs zou moeten worden, decodeert ze niet alleen de lichaamstaal van het paard, ze geeft ook aan hoe we deze taal kunnen leren gebruiken om daadwerkelijk met paarden te communiceren.

Sharons eigen verhaal

Mijn boek 'Horse Speak', de vertaling van de paardentaal naar mensentaal, verscheen in 2016 en draait helemaal om de lichaamstaal van paarden en om hoe wij deze kunnen begrijpen en tot op zekere hoogte kunnen imiteren, zodat we echt in gesprek met paarden kunnen komen. Bij lichaamstaal denken veel mensen aan de grote gebaren en signalen die wij gebruiken om paarden te trainen. Horse Speak gaat over minieme bewegingen, de hele kleine dingetjes die paarden doen. Een subtiele oorbeweging, een manier van ademhalen, een bepaalde staartbeweging of één voetje verzetten. Al deze bewegingen hebben een betekenis en brengen een intentie over. Als je weet welke dat is, kun je paarden veel beter begrijpen en sommige van die bewegingen imiteren om met ze te communiceren. Margriet Markerink van Paardenwaarden, schrijfster van het boek 'Koniks, wilde paarden in Nederland', laat mensen videobeelden van deze paarden zien en helpt ze de paarden en hun lichaamstaal te begrijpen. Toen ze mijn boek had gelezen en de film 'Dinner Party' had bekeken, dacht ze: dit is een geweldige manier om uit te leggen waar ik zelf mee bezig ben. Ze nam contact met me op en stelde voor te gaan samenwerken. Ik stuur jou video's van wilde paarden die hun ding doen en jij kunt er een 'paardenspraak' presentatie bij houden. Ik vond het een super idee. Onze eerste film is inmiddels een feit. De paardentaal is er een van vele nuances, dus ik verwacht niet dat je alles meteen oppikt. Door er vaak naar te kijken, zul je echter bepaalde dingen gaan herkennen en dat is fantastisch, want het is de manier om paardenspraak te leren. In de zomer van 2018 heb ik een trainings-DVD uitgebracht die gaat over 'de eerste gesprekken met paarden'. Je leert de eerste grondbeginselen van de paardentaal, zodat je die bij je eigen paarden thuis kunt toepassen.'

Dertien knoppen

Paarden zouden het spel 'hints' kunnen hebben uitgevonden. Ze prefereren 'gebarentaal' boven vocaal kabaal. Heel verstandig, als je een prooidier/vluchtdier bent. Door naar bepaalde 'knoppen' op hun eigen lichaam of dat van een ander paard te wijzen, brengen ze boodschappen over. Hier zie je een overzicht van de knoppen. Er zijn dertien knoppen, elk met een eigen, specifieke betekenis. In werkelijkheid zijn er meer, maar die laat Sharon nog even achterwege, om haar menselijke leerlingen niet te ontmoedigen.

De vier paarden die hier een gesprek met elkaar voeren zijn:

A: de leidende hengst

B: de donkere hengst

C: de merrie en

D: het veulen.

Dit zijn de twee hengsten die in dit verhaal met elkaar

aan het communiceren zijn, als er ineens een nieuwgierig veulen ten tonele verschijnt. De moeder van het veulen komt haar zoon halen...

Hier staat merrie C, rechts in beeld. Ze wil graag voor de hengsten A en B langs en smakt vragend met haar lippen in de richting van de dichtstbijzijnde hengst. De hengsten A en B snuiven aan elkaars neus. Hier zit de zogenaamde 'begroetings-knop'. Kort snuiven is onderdeel van het begroe-

tingsritueel. Langer snuiven betekent: ik houd contact met jou.

Omdat de merrie lager in de rangorde staat dan de twee hengsten, moet ze de hengsten om toestemming vragen hun pad te kruisen.

Dit doet ze door de ranglagere hengst B te vragen zijn wang te bewegen.

Als hengst B zijn hoofd opheft, heft de ranghogere hengst A eveneens zijn hoofd op. Dan heft hengst B ook nog zijn voet op. Met die beweging geeft hij merrie C toestemming om ook in beweging te komen. Zodra hengst B zijn voet beweegt, beweegt hengst A zijn hoofd opzij. Dit is een kalmerend signaal, waarmee hij wil zeggen:

'Ik ben niet uit op een conflict. Merrie, je mag passeren.' Paarden gebruiken hun voeten om elkaar de weg te wijzen en duidelijk te maken waar ze willen dat de ander naartoe gaat.

De kalmste is de ranghoogste

Gedurende de hele scène beweegt hengst A nauwelijks. Dit is een belangrijk signaal, want het paard dat het minst beweegt is de ranghoogste, niet in die zin dat hij zich bazig gedraagt, maar dat hij verantwoordelijk is voor het bewaren van de rust in de kudde. Een uiterst belangrijke taak.

Terwijl merrie C voorlangs loopt, werpt ze zelfs geen blik meer op de hengsten. Zo duidelijk was de boodschap van hengst A.

Hier stopt ze even. Op het moment dat ze stilstaat, biedt ze hengst A haar heup aan. Hiermee vertelt ze hem dat hij haar zou mogen drijven, als hij dat zou willen. Deze plek noemt Sharon de 'heupdrijfknop'. Door niet naar haar te kijken en de blik in zijn ogen zacht te houden, laat hij haar weten dat hij haar niet wil opdrijven.

Hij houdt zijn hoofd precies tussen haar en hengst B in.

Als paarden omkijken, betekent dit dat ze de ander ruimte geven met hun gezicht. Merrie C beweegt hier haar gezicht opzij om veulen D te verwelkomen. Onderwijl houdt ze haar hoofd laag, uit respect voor de twee hengsten.

Hengst B heeft zijn hoofd eveneens laten zakken. Hengst A is de enige die zijn hoofd hoog houdt. Op die manier kan hij alles overzien.

Baby D richt zijn snuitje op de 'ga weg gezichtknop' van zijn moeder. Zij op haar beurt raakt ook zijn 'ga weg gezichtknop' aan. Zij doen dit als een teken van wederzijds respect.

De paarden respecteren elkaars zogenaamde 'bubbel van persoonlijke ruimte' door beiden weg te kijken. Het kleintje zegt: ik ben hier, ik ben hier. Mag ik dicht bij je zijn? Zij zegt: Ja, dat mag, maar ik geef je wel een standje, omdat je bent weggelopen. Onderwijl houden de twee hengsten snuitcontact.

Als paarden hun snuit gebruiken om contact met elkaar te maken, betekent dit: ik meld mij bij jou. De merrie houdt haar oren zijwaarts gebogen. Daarmee geeft ze aan: niets aan de hand, laten we ontspannen blijven.

Als merrie C haar 'singelknop' aanraakt is dit voor baby D een signaal om dichterbij te komen. De singelknop is voor paarden een plekje waarmee ze zich bij elkaar aansluiten. De baby brengt zijn snuitje dichter naar haar hals toe en geeft daarmee te kennen graag naderbij te willen komen. Dan brengt merrie C haar hoofd naar beneden.

Ik noem dit een 'Even ontspannen' moment. Met deze beweging laten paarden de intensiteit en de druk van het moment van zich afglijden. De baby brengt zijn hoofdje ook naar beneden om een beetje aan haar manen te sabbelen.

Aanstoten toegestaan

De twee volwassen hengsten blijven neuscontact houden. Merrie C heeft een hogere plaats in de rangorde dan haar hengstveulen. Daarom is het haar toegestaan om hem met haar schouder aan te stoten. Hiermee vraagt ze hem om achterwaarts te gaan.

De hengsten zijn nog steeds met elkaar aan het overleggen wie waar naartoe gaat en wie wat gaat doen.

Hengst B nodigt hengst A uit om met hem te spelen. Daartoe raakt hij de 'speelknop' aan, aan de zijkant van de mond. Merrie C heeft haar heup dicht naar de snuit van haar baby toe gebracht. Daarmee vertelt ze hem waar ze wil dat hij blijft staan en waar ze wil dat hij zijn aandacht op richt. Blijf bij de les, kleintje.

Onderwijl heeft hengst A zich nog steeds nauwelijks bewogen. Hij heeft zijn borst een tikkeltje opgericht en laat zijn oren zijwaarts hangen. Daarmee geeft hij aan dat hij de situatie in de hand heeft en dat hij wil dat iedereen kalm blijft.

Hengst B en hengstveulen D zijn in een speelse bui. Merrie C en hengst A laten hun oren zijwaarts hangen om aan te geven dat rust en kalmte aan de orde zijn.

Maar het veulen en hengst B geven duidelijk hun intentie aan. Ze willen spelen. Dat zie je aan hun speels gekrulde lippen.

Dit is het moment waarop hengst A met een simpele beweging de leiding neemt. Hij kan dat doen omdat hij degene is die de touwtjes in handen heeft. Hij is het 0 punt paard. Dit is het rustigste, meest kalme paard.

Hij hoeft zijn gezicht maar een keer zijwaarts te bewegen om aan te geven: en nou is het afgelopen. Dat is alles wat hij hoeft te doen. Hengst B moet wijken, omdat hij lager in de rangorde staat.

Als baby D dit ziet gebeuren laat hij zijn hoofdje een tikkeltje zakken en trekt het een beetje in, zo van: 'O jee.' Merrie C kijkt even opzij, om te zien wat er aan de hand is en toont haar respect door haar hoofd respectvol lager te houden dan dat van de hengsten.

Hengst B heeft het nog niet helemaal begrepen en beweegt zijn snuit nog een keer richting de speelknop van hengst A. Je ziet hoe het veulen nu zijn oren omhoog steekt, maar nog steeds met een ingetrokken hoofdje blijft staan. Onderwijl heeft hengst A zijn borst opgeheven, om aan te duiden dat het hem menens is. 'Hallo, ik heb hier de touwtjes in handen'.

Merrie C heeft haar hoofd weer zijwaarts bewogen en haar singelknop gekrabt. Daarmee zegt ze: Blijf bij me, kleintje. Tijd om te gaan. Hengst A heft zijn hoofd nog hoger op, drukt zijn snuit tegen hengst B aan en zegt daarmee nog duidelijker: Ophouden! Stil. Paarden kunnen dit doen door andere paarden aan te raken, maar ook op afstand.

Je ziet echt hoe hengst A hengst B eronder houdt. 'Nee, dit is geen goed moment om te spelen.' De baby kijkt weg en zet zijn 'ga weg' gezicht op.

Uit respect voor hengst A beweegt het veulen opzettelijk zijn gezicht uit de bubbel van diens persoonlijke ruimte. De oren van zijn moeder staan naar achteren gericht. Dit betekent: let op mij. Tegelijkertijd overweegt ze iets anders te gaan doen. Nu wendt ook hengst A zijn gezicht af. Twee 'ga weg' gezichten, waarmee beide paarden aanduiden dat ze graag uit deze bubbel willen stappen.

Het veulen richt zijn blik nu ook op de heupknop van zijn moeder. Daarmee zegt hij: 'Klaar om met je mee te gaan. Ze richt haar blik naar achteren en legt haar oren opzij. Dat betekent: ontspan. Alles is goed. Wij gaan.

De baby laat zijn hoofdje zakken: okay, klaar om te gaan. Hij laat de intensiteit van het spannende moment zich afglijden.

Zodra hij dit doet zet hengst A een gedecideerde stap voorwaarts. Die ene stap is heel betekenisvol en er schuilt heel veel kracht in. Moeder kijkt opzij, klaar om te vertrekken. Dan zetten de baby en de leidhengst simultaan een stap. Sharon noemt dit 'op elkaar afgestemde passen'.

Het veulen houdt zijn snuitje lager, terwijl hengst A zijn schouderknop en 'ga weg' knop hoger houdt. Hiermee geeft hij aan dat hij het veulen niet toestaat naar voren te stappen. 'Blijf uit mijn bubbel, volg je moeder.'

Het veulen gehoorzaamt. Terwijl de baby zich heeft omgedraaid zie je hoe de bubbel van persoonlijke ruimte tussen de baby en hengst A er ineens heel anders uitziet. Hengst A houdt zijn hoofd zo hoog als hij kan en richt zijn schouderknop richting de schouderknop van de baby.

Nu richt hij zijn blik op de horizon. Dit heet: de horizon scannen. Het betekent: ik sta op de uitkijk voor gevaar. Terwijl de baby zich weer bij zijn moeder voegt, laten ze beiden hun hoofd zakken. Ze laten ook allebei hun romp en hun staart zakken. Dit uit respect voor hengst A en B. Onderwijl heeft hengst A zijn hele lijf opgericht zonder ook maar één stap te verzetten.

Hij hoeft alleen maar zijn positie te handhaven om de samenhang en de kalmte in de kudde te bewaren en de moeder in de gelegenheid te stellen om samen met haar baby weg te gaan.

Terwijl de merrie haar hoofd naar beneden brengt en de blik in haar ogen verzacht, verbindt zij haar baby met de 'halverwege de hals' knop, klaar om te vertrekken. Kijk naar hoe hengst A zijn lichaamshouding fixeert. Evenwichtig en kalm zijn betekent in paardentaal: een leider zijn.

Terwijl de merrie en haar baby vertrekken laat het veulen zijn oog precies ter hoogte van de singelknop zakken. Dit is de 'knop' waarbij baby's hun moeders volgen. Je ziet dat de baby en de moeder perfect gesynchroniseerde bewegingen maken. Dit is wat de singelknop zo belangrijk maakt voor een paard. Het betekent: sluit je bij mij aan. Laten we gaan.

Les in leiderschap

Hengst A blijft heel lang onbeweeglijk in dezelfde houding staan. Dit is een les in leiderschap voor de speelse hengst B. Rechts komt een merrie in beeld. Zij heeft zich omgedraaid om naar de twee hengsten te kijken. Nu de andere merrie vertrokken is, moet zij haar lichaam in een halve cirkel draaien om te kijken, te zien en zich te melden.

Zelfs als paarden zich op grote afstand van elkaar bevinden houden ze elkaar altijd in de peiling. Als hengst A in de verte blijft kijken zegt hij daarmee tegen de hele kudde: ik ben de beste wachtpost. Ik houd de boel in de gaten.

Hier zie je hoe hengst B zich heeft omgedraaid. Hengst A blijft in de verte turen, terwijl hij een hoopje mest op de grond deponeert om zijn dominantie te bevestigen.

Dit moedigt hengst B aan zich ook om te draaien. Terwijl hij zich omdraait laat hij zijn hoofd zakken in een 'Even ontspannen' gebaar. Daarmee haalt hij de druk van de ketel. Hengst A houdt ondertussen zijn positie en blijft de horizon scannen. Dit is de reden waarom de hele kudde dit soort leiders onvoorwaardelijk vertrouwt.

Het zijn vertrouwenwekkende individuen, stabiel, kalm en altijd de juiste beslissing nemend.

Hengst A draait zich om en drukt zijn neus op de heupdrijfknop van de hengst B. Dit spoort hengst B aan een paar stappen opzij te zetten. Het is niet nodig achter hengst B aan te jagen of hem te bijten of hem op te drijven. Hengst A doet hengst B alleen maar een voorstel.

Hengst B blijft zijn hoofd laag houden, in de ontspanning. Dat hij aan het grazen is wil nog niet zeggen dat hij niet in gesprek is met hengst A. Elke beweging is immers een gesprek. Hengst A heeft alleen maar even de aandrijfknop hoeven aan te raken om hengst B in beweging te brengen.

Hij vindt het onnodig om dat met een vorm van dwang of geweld te doen. Alleen het voorstel 'Zou je een paar stappen naar voren willen zetten?' was al voldoende.

Pas wanneer hengst B daadwerkelijk een paar stappen naar voren heeft gezet voelt hengst A dat hij voldoende ruimte heeft voor zijn bubbel van persoonlijke ruimte. Nu pas laat hij zijn hoofd zakken. Ontspanning.

Kijk nog eens goed naar de kalme rustige houding van hengst A: het 0 punt paard. Kun jij dat ook? Die rust bewaren en voor jouw paarden dat 0 punt paard zijn?

Tekst, fotografie en film: Margriet Markerink (Paardenwaarden) Horse Speak presentatie: Sharon Wilsie.

UPDATE: inmiddels ben ik de 'knoppen' 'toetsen' gaan noemen. Een genuanceerdere omschrijving die recht doet aan de behoedzame manier waarop paarden met elkaar omgaan. 'Toucheren' is meer van toepassing dan 'drukken'. Ook heeft Sharon onlangs een nieuwe 'toets' onthuld: de neusbrugtoets... Wordt vervolgd. Margriet