Beheren is een werkwoord - Paardenwaarden

De Oostvaardersplassen zijn spontaan ontstaan ten tijde van de inpoldering van de Flevopolder (1950-1968). Het woord 'plassen' zegt het al. We hebben het hier over het diepste en meest natte deel van de voormalige Zuiderzee. De planning was het gebied in te richten als industrieterrein en kassengebied, maar Moeder Natuur kraakte het, zoals ze alles kraakt wat mensen braak laten liggen. De krakers waren voornamelijk vogelsoorten die hier van nature thuishoren maar allang waren verkast of uiterst zeldzaam geworden. We hebben het dan over karekieten, roerdompen, baardmannetjes, blauwborsten, lepelaars, steltlopers en diverse reigersoorten. Met groot enthousiasme vestigden ze zich in dit paradijs. In 1974 krijgt het gebied de status 'natuurreservaat'. Tot zover geen vuiltje aan de lucht. Dan gaan instanties zich ermee bemoeien. Het reservaat krijgt er een aantal 'ganzengraasgronden' bij en de geplande spoorlijn Almere-Lelystad wordt er in een boog omheen aangelegd. Ganzen kunnen niet voorkomen dat dit gras op den duur plaatsmaakt voor bos, dus zetten de beheerders er grote grazers in uit, enkele tientallen paarden (koniks), runderen (Heckrunderen) en edelherten, aangevoerd per veewagen. Nog steeds geen vuiltje aan de lucht. 

Grote grazers dienen op hun beurt tot voedsel voor carnivoren en aaseters. Althans, zo gaat het in een evenwichtig, natuurlijk eco-systeem, waarin alle elementen vertegenwoordigd zijn. Alle dieren leven en sterven hier, in een eeuwige wisselwerking met elkaar en met de bodem en het micro-organische leven daarin, de elementen en de seizoenen. Waar denk je dat het in een levensgemeenschap om draait? Eten en gegeten worden? Ja. Het recht van de sterkste? Nee! Die arme Darwin is totaal verkeerd vertaald. 'Survival of the fittest' betekent letterlijk: de meest geschikte overleeft, niet de meest agressieve plegers van staatsgrepen die een dictatuur willen vestigen om hun soortgenoten stelselmatig te onderdrukken en uit te knijpen. Het tegendeel is waar. Elke natuurlijke levensgemeenschap draait om onderlinge verbondenheid. Elkaar dienen, elkaars bestaan faciliteren. Op die manier houden alle deelnemers aan dit natuurlijke scenario elkaar in balans, ongeveer zoals een koorddanser zichzelf in balans houdt: door constant bij te sturen. Alles is dynamisch. De Oostvaardersplassen zijn echter in hoge mate 'ingekleurd' door mensen, waarbij een belangrijk regulerend element over het hoofd is gezien: predatoren, roofdieren. Dit maakt de Oostvaardersplassen tot de droom van een elite groep leden van het menselijk ras die er de scepter zwaait.

Eén van die 'lichtende' voorbeelden is Sable Island, gelegen in de Atlantische Oceaan, zo'n 180 kilometer ten zuidoosten van Nova Scotia (Canada). Op deze boogvormige zandrichel van 42 kilometer lang, twee kilometer breed en met een oppervlak van ongeveer 34 km², leven al meer dan 250 jaar lang paarden. Omdat de dieren op een eiland leven, hoofdzakelijk op helmgras en zonder predatoren, vindt er eens in de zoveel tijd een zogenaamde 'crash' plaats, waarbij maar liefst 75 procent van de paarden het leven laat. De overige 25 procent begint weer van voren af aan, totdat de volgende kritische massa is bereikt. Waarom laten mensen dit voortduren? Laten we eens kijken hoe 'natuurlijk' de natuur op Sable Island is. Allereerst zijn ook hier de paarden niet spontaan ontstaan, maar in de vroege achttiende eeuw door mensen ingevoerd om dienst te doen als werkpaarden op enkele boerenbedrijfjes. Al snel werd duidelijk dat het op Sable Island niet zo best boeren is. De boeren vertrokken, met achterlating van de paarden, die nog een poos dienst deden als hulptroepen van de mensen die op Sable Island de reddingsposten voor de scheepvaart bemanden. Nadat de radar zijn intrede had gedaan en er dus geen schipbreuk meer werd geleden, werden de reddingsposten gesloten, verlieten de reddingswerkers het eiland en bleven de paarden wederom achter, met als enige natuurlijke vijanden de grillige weergoden en het zand, dat hun tanden in hoog tempo deed slijten, zodat ze niet erg oud werden. Redden deden ze zich wel, tot de volgende crash. Toen in de jaren vijftig van de twintigste eeuw enkele biologen meldden dat de inmiddels tot ponyformaat 'terugontwikkelde' paarden het kwetsbare eco-systeem schade toebrachten, vatten de Canadese autoriteiten het plan op om de paarden per boot naar het vasteland te vervoeren en ze te werk te stellen in de kolenmijnen. De overtallige paarden zouden worden verwerkt tot hondenvoer. De Canadese schooljeugd zette een grote reddingsactie op touw. Met succes, want de toenmalige premier John Diefenbaker verleende in 1960 de paarden een beschermde status en riep Sable eiland uit tot beschermd natuurgebied. Sinds die tijd leven de paarden er zonder menselijke inmenging van welke aard dan ook. De onvermijdelijke crash die eens in de zoveel tijd plaatsvindt, speelt zich af buiten het gezichtsveld van het publiek. Net als in Nederland zijn in Canada de meningen over de status van de paardjes verdeeld. 'Ze horen hier niet thuis', vindt de ene partij. 'Ze hebben Sable Island mede helpen vormgeven en hebben dus alle recht om hier te zijn', menen weer anderen. De paardjes trekken toeristen en wetenschappers, dus ze mogen blijven...

Ook SBB hangt deze filosofie aan, niet beseffend hoe verwrongen dit beeld van de natuurlijke orde is. Een crash van deze orde dient namelijk geen enkel praktisch of wetenschappelijk nut. Nog even de officiële filosofie achter de verregaande verwaarlozing van de duizenden grote grazers in de Oostvaardersplassen. Boswachter Jan Griekspoor verwoordt het zo: 'Wij mensen zijn geneigd om over alles een uitgesproken mening te hebben en op grond daarvan in te grijpen. In dit soort systemen mag je dat wat jij vindt, loslaten. De paarden kunnen eten wat ze willen en zich gedragen zoals ze willen. Zo kan een hengst die een paar rake klappen krijgt zich in dit gebied afzonderen en uit het zicht van zijn concurrenten herstellen van zijn verwondingen. Het enige wat wij doen is kijken en leren van de natuurlijke processen die zich hier voltrekken.'

Deze redenering is zo krom als een hoepel. Alsof de paarden -laat ik het daar even op houden- er zelf voor hebben gekozen om dit gebied tot hun habitat te maken... Hun aanwezigheid heeft volgens Griekspoor al heel veel kennis over paardengedrag opgeleverd. Hij somt een aantal bevindingen op. 'Je hoeft paarden helemaal niet twee keer per jaar te laten bekappen en regelmatig te laten ontwormen. Je hoeft merries helemaal niet te helpen bij de geboorte, althans konikmerries niet. Je kunt meerdere hengsten gewoon bij elkaar laten lopen, want ze maken onderling wel uit wie het hoogst in de rangorde staat. Je hoeft helemaal niet bang te zijn dat de koniks het aan de stok krijgen met de Heck runderen en het roodwild. Ze vullen elkaar juist aan.' Dit maakt pijnlijk duidelijk dat het Staatsbosbeheer aan dossierkennis over paarden ontbreekt. Bovenstaande 'lessen' zijn al in de jaren tachtig van de vorige eeuw geleerd door gedragsdeskundige Claudia Feh, die het gedrag van vrijlevende Camarguepaarden en Przewalskipaarden bestudeerde. Waarom dit wiel nog een keer uitvinden? Dan de reden waarom Staatsbosbeheer afziet van aantalsregulatie. 'Door het aantal paarden te laten oplopen, treden allerlei regulerende terugkoppelingsmechanismen in werking. Een ervan is dat merries later een veulen krijgen of het veulenen een keer overslaan. Een ander mechanisme is een verhoogde sterfte onder veulens en jonge dieren. De natuur selecteert, wij fungeren als roofdier en schieten de zwakste exemplaren af op het door de natuur aangegeven moment, namelijk op het moment dat de individuen die niet voldoende vet hebben opgebouwd door hun hoeven zakken. In onze ogen bestaat er geen verantwoorde methode om dieren al voor de winter uit de kudde te halen. Welke moet je kiezen? Ze zien er allemaal nog zo weldoorvoed uit. En hoe praat je de stress-momenten goed waaraan je de dieren blootstelt? Het opjagen, het de kraal indrijven, het in de vrachtwagen laden, het transport? De slacht? Ik kan met de beste wil van de wereld niet uitleggen waarom dit beter is dan een dier in het veld laten sterven.'