Camargue paard - Paardenwaarden

Alles aan de Camargue is anders dan elders in Zuid-Frankrijk. De metamorfose begint even ten zuiden van het nog typisch Provençaalse stadje Arles. Weg bergen, niets dan vlakte! Daarin een enkele boomgaard, wijngaarden, graan- en rijstvelden, omgeven door irrigatiekanalen. Geen berg te zien, geen lavendel te ruiken. Je waant je in de oer-Hollandse Biesbosch! Slootjes en riet, veel en hoog riet. Alleen het licht is anders: helderder, bijna magisch! Ha, daar zijn de eerste Camargue paarden. Onder een rieten afdakje staan ze geduldig te wachten op hippische toeristen.

Het Camarguepaard leeft al zolang in de drassige delta tussen de Grote en de Kleine Rhône, dat niemand nog weet waar de oorsprong van dit ras ligt. Het zou afstammen van een Gallisch oerpaard, maar ook Noord-Afrika en Centraal-Azië worden als bakermat genoemd.

In de Camargue kent iedereen iedereen. Hoteleigenaar Claude, die de streek en zijn locatie graag wil promoten, brengt ons in contact met de jongste generatie Laurent, een oeroude Camargue-dynastie. Patrick en zijn echtgenote Estelle ontvangen ons met alle egards op ‘les Marquises’, hun uitgestrekte ‘Manade’ (500 ha) die opvallende overeenkomsten vertoont met de Ewing-ranch uit de soap Dallas. 

We vallen met onze Hollandse neuzen in de Franse ‘beurre’. De dag daarop zal een aantal stieren met paarden bijeen worden gedreven, want er staat een cours à la cocarde op stapel. Op voorwaarde dat we ons aan de instructies zullen houden, mogen we erbij zijn. Graag! Of we nu alvast de stieren willen bekijken? Feitelijk komen we voor de paarden, maar je wilt niet onbeleefd zijn. 

Met hooibalen in de laadbak en Hollandse passagiers aan boord hobbelt de vierwiel aangedreven terreinwagen van de Laurents even later de Camargue-prairie op. Oh schrik, de stieren bevinden zich niet waar ze hadden moeten zijn. De krachtpatsers hebben een hek aan diggelen geramd en staan in een aangrenzend stuk oneindigheid te knabbelen aan de stekelige vegetatie. Voor de hooibalen hebben ze weinig belangstelling en ook de auto laten ze ongemoeid. 'Die hekken zijn alleen maar symbolisch; de stieren gaan toch waar ze willen', lacht Estelle, om er met een lief stemmetje aan toe te voegen: 'Ze lijken ongevaarlijk, hè? Dat komt omdat ze je aanzien voor een deel van de auto en daar hebben ze respect voor. Zodra je echter uitstapt, ben je de sigaar.

Even later, bij een glas sinaasappellikeur krijgen we een videoband van een course à la cocarde te zien. Deze traditionele en sinds 1975 ‘officiële’ behendigheidssport wordt bedreven door in het wit geklede ‘raseteurs’, bijgestaan door ‘tourneurs’, die als taak hebben de stier af te leiden en dat is geen overbodige luxe. De ‘raseteurs’ moeten immers proberen met een ‘crochet’ razendsnel een aantal onbeduidende koordjes -met en zonder pluimpjes- tussen de hoorns van de stier weg te graaien zonder daarbij lek gestoken te worden. Met deze capriolen kunnen ze geld verdienen, maar dat zal de toeschouwers worst wezen. Alles draait om de prestaties van het kleine zwarte monster in de arena. Hoe sneller en feller de stier, des te enthousiaster het publiek.

Het is acht uur ‘s ochtends. Een elftal gardians, waaronder Patrick, Estelle en Patrick’s vader Henri, begeeft zich naar het weiland om de paarden te halen. De dieren, die zomer en winter buiten staan, laten zich zonder tegenstribbelen meevoeren naar de stal, waar ze worden geborsteld en opgezadeld. Patrick vertelt: 'Ze willen graag voor ons werken. Misschien wel omdat ze weten dat we ze na elke klus hun vrijheid teruggeven. 

Het Camargue paard is ooit tegelijkertijd met de zwarte stier vanuit Azië, via Italië, -nee, niet Spanje- in Frankrijk terechtgekomen. Dit paardenras heeft zich in de loop der eeuwen perfect aangepast aan de leefomgeving en het gebruiksdoel. Het is sober, tredzeker en gezegend met extra brede hoeven die we hier ‘zwemvliezen’ noemen. En dankzij de lange dagelijkse voedselzoektochten -de vegetatie hier is arm aan voedingsstoffen- heeft het de conditie van een topatleet.'

Het gezelschap zet zich in beweging. We krijgen zo’n beetje alle onderdelen van wat wij ‘westernrijden’ noemen te zien, van het openen en sluiten van hekken vanaf de paardenrug tot en met het nemen van natuurlijke hindernissen en het drijven. 'Ons werk is gevaarlijker dan dat van de Amerikaanse cowboys!' zal Henri later terecht opmerken. 'Zij drijven koeien, wij stieren!'

Opvallend is ook het vermogen van het Camargue paard om de gedachten van zijn berijder te lezen. Het heeft meteen in de gaten op welke stier de gardian z’n zinnen heeft gezet en concentreert zich automatisch op dit exemplaar. Daarop volgt een adembenemend ‘pas de deux’ waarbij paard en ruiter samensmelten tot een ondoordringbare muur. Elf van die ‘muurtjes’ vormen samen een corridor die de uitverkoren stieren maar één richting uitstuurt: linea recta de vrachtwagen in.

Pas op hun vierde worden ze beleerd, om vervolgens door de gardians te worden klaargestoomd voor het werken met stieren. De dieren hebben zulke goede voeten dat ze niet worden beslagen. De toeristen-paarden worden dat overigens wel. Als we later die week fokkerijspecialist André Mauget, onderdirecteur van het Parc naturel régional de Camargue aan de tand voelen over de toekomst van het Camargue paard, antwoordt hij: 'De paarden die voor het traditionele werk gebruikt worden moeten blijven zoals ze zijn: 1.45 m tot 1.48 m. Deze dieren, die na het werk weer worden losgelaten in het moerasgebied, moeten heel veel eten om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen. De grootte en de constitutie van dit paard sluiten aan bij het klimaat, de grond en de vegetatie. Zou je deze paarden groter later worden, op stal zetten en bijvoeren, dan krijg je een heel ander dier en juist de omstandigheden maken dit paard zo bijzonder.'